Badania kontrolne pracowników po dłuższej nieobecności – kiedy nie są konieczne?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu pracy badania kontrolne są wymagane do ponownego dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy, jeśli jego niezdolność do pracy z powodu choroby trwała dłużej niż 30 dni. Tego rodzaju badania profilaktyczne medycyny pracy mają na celu określenie, czy pracownik po dłuższym zwolnieniu lekarskim i zgłoszeniu gotowości powrotu do pracy jest zdolny realizować obowiązki zawodowe na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy. Główny Inspektorat Pracy w niedawno wydanym stanowisku doprecyzował zasady kierowania pracowników na tego rodzaju badania. Przyjrzyjmy się zatem, jak wyglądają najnowsze rekomendacje GIP.

Badania kontrolne – najważniejsze informacje

Zasady zlecania i wykonywania badań kontrolnych pracowników określa dość ogólnie Kodeks pracy. Zgodnie z art. 229 § 2 k.p. w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej chorobą i trwającej dłużej niż 30 dni, czyli co najmniej 31 dni, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Wykonanie tego rodzaju badania zleca pracodawca na podstawie skierowania oraz ponosi jego koszty, czyli analogicznie jak w przypadku pozostałych badań profilaktycznych medycyny pracy. Dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy bez badań profilaktycznych, w tym badań kontrolnych, stanowi z kolei wykroczenie związane z BHP i w myśl art. 283 par. 1 k.p. podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Badania kontrolne nie zawsze wymagane – stanowisko GIP

Główny Inspektorat Pracy w niedawnym stanowisku z 6 marca 2024 r. wydanym dla Dziennika Gazety Prawnej doprecyzował swój pogląd w temacie zasad zlecania i wykonywania badań kontrolnych, wskazując na sytuacje, w których pracodawca nie musi kierować pracownika na badania kontrolne po długim L4. Odniósł się tym samym do dwóch kwestii budzących najczęstsze wątpliwości u pracodawców. Pierwsza z nich dotyczy właściwego sposobu zliczania łącznego czasu okresów niezdolności do pracy na cele ustalenia, czy istnieje wymóg skierowania pracownika na badania kontrolne. Chodzi o sposób postępowania w sytuacji, gdy pomiędzy następującymi po sobie bezpośrednio kolejnymi okresami zwolnienia lekarskiego wystąpi choćby krótka przerwa naruszająca ich ciągłość, a przypadająca na dni wolne od pracy dla danego pracownika (np. dwa dni weekendu), podczas których dany pracownik i tak faktycznie nie wykonuje pracy. Druga zaś dotyczy sytuacji pracownika powracającego po długotrwałej nieobecności chorobowej powyżej 30 dni, któremu pracodawca bezpośrednio po jego powrocie wypowiada umowę o pracę, z jednoczesnym zwolnieniem z obowiązku świadczenia pracy w trakcie całego okresu wypowiedzenia.

W temacie sposobu wyliczania oraz weryfikowania, czy łączny czas niezdolności do pracy jest w danym przypadku faktycznie dłuższy niż 30 dni i tym samym obliguje pracodawcę do skierowania pracownika na badania kontrolne, warto przypomnieć i wyraźnie podkreślić, że czas ten powinno się ustalać wg następujących zasad:

• poprzez zsumowanie wszystkich następujących bezpośrednio po sobie okresów niezdolności do pracy spowodowanych chorobą pracownika, a więc chodzi tu wyłącznie o zwolnienia lekarskie związane z chorobą jego samego. Nie dotyczy to zaś ewentualnie występujących w międzyczasie okresów przebywania pracownika na zwolnieniu lekarskim w związku z koniecznością osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, (np. dzieckiem).
• nie ma znaczenia, czy poszczególne okresy dotyczą tego samego, czy innego rodzaju choroby pracownika. Zatem przykładowo do łącznego czasu niezdolności do pracy powinniśmy zliczać następujące po sobie bezpośrednio: zwolnienie lekarskie od lekarza rodzinnego (np. wystawione w związku z infekcją układu oddechowego), jak też zwolnienie lekarskie od lekarza ortopedy (np. w związku ze schorzeniem narządu ruchu).
• ostatnim kluczowym warunkiem niezbędnym do prawidłowego ustalenia łącznego czasu niezdolności do pracy, od którego zależy obowiązek skierowania pracownika na badania kontrolne, jest wymóg, aby kolejne zwolnienia lekarskie nie tylko następowały bezpośrednio po sobie, ale równocześnie, aby można było wykazać między nimi ciągłość. Chodzi zatem o czas trwania okresu choroby pracownika (lub łącznie sumaryczny czas kilku takich okresów) wynoszący i trwający w sposób nieprzerwany 31 dni lub więcej. Każda więc przerwa w chorobie powoduje, że okres 31 dni obligujący do wykonania kontrolnych badań lekarskich zaczyna liczyć się od nowa.

Takie stanowisko potwierdza zarówno Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, jak i Państwowa Inspekcja Pracy.

Kiedy w takim razie pracodawca nie ma obowiązku zlecać badań kontrolnych po dłuższej nieobecności pracownika spowodowanej chorobą i nie ryzykuje narażeniem się na odpowiedzialność z tytułu nieprzestrzegania przepisów BHP?

• z uwagi na konieczność spełnienia warunku następowania bezpośrednio po sobie i w sposób ciągły (tj. nieprzerwany) kolejnych zwolnień lekarskich spowodowanych chorobą pracownika, nie jest wymagane jego kierowanie na badania kontrolne w sytuacji, gdy okresy niezdolności do pracy, pomiędzy którymi nie było przerwy, łącznie nie przekraczają 30 dni. Z tego wyraźnie podkreślanego w stanowisku GIP warunku ciągłości wywodzi się więc dalej, że naruszenie jej będzie mieć również miejsce w przypadku, gdy przerwa w chorobie pracownika przypada na jego dni wolne od pracy, pomimo faktu, że w oczywisty sposób w tych dniach pracy nie świadczy.

• nie jest konieczne kierowanie na badania kontrolne, gdy bezpośrednio po zakończeniu długotrwałej nieobecności chorobowej pracownika trwającej nieprzerwanie powyżej 30 dni, pracodawca składa mu oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem, z jednoczesnym zwolnieniem go z obowiązku świadczenia pracy w trakcie całego okresu wypowiedzenia. GIP przyjął powyższe stanowisko wskazując na cel badań kontrolnych. Dlatego brak ich wykonania w tego rodzaju sytuacji uznał za dopuszczalny. Stanowisko to jest wyraźnie korzystne dla pracodawców, gdyż eliminuje po ich stronie koszt wykonania niepotrzebnego w tym wypadku badania, skoro pracownik decyzją pracodawcy i tak nie zostanie już więcej dopuszczony do świadczenia pracy. Analogicznie należałoby potraktować także sytuację pracownika powracającego z długotrwałej nieobecności chorobowej trwającej nieprzerwanie powyżej 30 dni, jeśli znajduje się on już w okresie wypowiedzenia (np. wynoszącego 3 miesiące), a pracodawca w chwili jego powrotu oświadcza mu swoją decyzję, że nie zamierza dopuszczać go już do pracy do końca trwania zatrudnienia, stosując wobec niego zwolnienie ze świadczenia pracy. Należy mieć jedynie na uwadze, że w obu opisanych powyżej sytuacjach nie będzie możliwe cofnięcie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy (w razie nagłej potrzeby pracodawcy, do czego ma on jednostronne uprawnienie), ani też wydanie pracownikowi polecenia stawienia się do pracy choćby na jeden dzień w celu przekazania obowiązków swojemu następcy. A to dlatego, że każdy z tych przypadków oznaczałby ponowne dopuszczenie pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, co w takiej sytuacji wymaga jednak wykonania badań kontrolnych.

W kontekście powyższego warto też przy okazji przytoczyć pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 marca 2008 r., II PK 214/07, który był jeszcze kilkukrotnie ponownie przywoływany w późniejszym orzecznictwie SN, a który to został także zaakceptowany przez Głównego Inspektora Pracy. Wskazuje on, że obecnie pracownik chcący skorzystać z urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po trwającym dłużej niż 30 dni okresie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, nie jest zobowiązany do tego, aby jeszcze przed rozpoczęciem tego urlopu przeprowadzić kontrolne badania lekarskie. W uzasadnieniu wskazano, że pracownik podczas urlopu wypoczynkowego faktycznie nie świadczy pracy, bo sama istota tego rodzaju nieobecności polega na czasowym niewykonywaniu pracy, a więc nie można przyjmować, że niezbędnym warunkiem do skorzystania z tego urlopu bezpośrednio po długotrwałej chorobie jest uprzednie przeprowadzenie badań kontrolnych. Zatem jest dopuszczalne, aby pracownik przeprowadził te badania dopiero bezpośrednio po powrocie z urlopu wypoczynkowego. Natomiast na moment dopuszczenia go do pracy na dotychczasowym stanowisku będzie już zobowiązany posiadać ważne orzeczenie z badań kontrolnych.