Ustawa o sygnalistach coraz bliżej!

Projekt ustawy o ochronie sygnalistów został przyjęty 2 kwietnia br. przez Radę Ministrów i ma zostać skierowany do dalszych prac sejmowych. Jakie są kluczowe założenia projektowanych przepisów?

2 kwietnia 2024 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy mającej wdrożyć (z dwuletnim opóźnieniem) do krajowego prawodawstwa dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (tzw. sygnalistów). Teraz projekt trafi do prac w Sejmie. Projektowane przepisy mają uregulować przede wszystkim status prawny sygnalisty oraz zasady ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości. Nowe regulacje obejmą podmioty zatrudniające ponad 50 osób (wg stanu na 1 stycznia lub 1 lipca danego roku, niezależnie od podstawy prawnej świadczenia pracy), zobowiązując je do: (1) wypracowania procedur dokonywania i (2) przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, wraz z niezbędnymi do tego (3) kanałami zgłoszeniowymi, a także do (4) prowadzenia rejestru zgłoszeń i (5) podejmowania działań następczych w związku ze zgłoszeniami sygnalistów.

Co mają do zrobienia pracodawcy w związku z wdrożeniem ustawy o sygnalistach?

W ciągu trzech miesięcy od wejścia w życie projektowanych przepisów pracodawcy będą musieli przygotować odpowiednie procedury wewnętrzne oraz skonsultować treść opracowywanych w tym celu regulacji z zakładowymi organizacjami związkowymi albo z przedstawicielami pracowników (jeśli u pracodawcy nie działają związki zawodowe). Wewnątrzzakładowe procedury i przepisy będą musiały spełniać minimalne wymogi zdefiniowane w ustawie, w tym m.in.:

• określać sposoby dokonywania zgłoszeń przez sygnalistów;
• definiować osoby/komórki organizacyjne odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń;
• precyzować sposoby potwierdzania przyjęcia zgłoszenia;
• wyszczególniać osoby/komórki organizacyjne odpowiedzialne za podejmowanie działań następczych;
• definiować zasady dotyczące prowadzenia rejestru przyjmowanych zgłoszeń;
• określać terminy dotyczące poszczególnych procedur związanych ze zgłoszeniami nieprawidłowości oraz podejmowanych w ich ramach czynności.

Jakie są kluczowe założenia projektu ustawy o sygnalistach?

1. Sygnalistą chronionym na mocy prawa będzie mogła zostać osoba pracująca zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym, która dokona zgłoszenia lub ujawni informacje związane z wykonywaną pracą (obecnie lub w przeszłości) – niezależnie od podstawy zatrudnienia i formy świadczenia pracy, podwykonawstwa czy pełnienia służby (np. umowa o pracę, umowa zlecenie, umowa o dzieło, kontrakt menedżerski, jednoosobowa działalność gospodarcza osoby fizycznej, staż, praktyka, wolontariat, służba wojskowa itd.), ale również dostawca czy poddostawca współpracujący z daną firmą czy instytucją. Ochrona z mocy ustawy będzie przysługiwała sygnaliście już od momentu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, niezależnie od tego, czy informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego będzie dotyczyła interesu publicznego czy nie.
2. Dokonanie zgłoszenia naruszenia prawa będzie możliwe trzema drogami: (1) poprzez wewnętrzny kanał zgłoszeń utworzony przez podmiot prywatny lub publiczny; (2) poprzez zewnętrzny kanałów zgłoszeń do odpowiednich organów państwowych; (3) poprzez ujawnienie publiczne – w szczególnych przypadkach.
3. Sygnalista, w związku z dokonanym przez siebie zgłoszeniem, nie będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności (np. dyscyplinarnej, z tytułu niedochowania tajemnicy przedsiębiorstwa, naruszenia praw autorskich czy ustawy o ochronie danych osobowych), pod warunkiem dopełnienia warunków rzetelności postępowania sygnalisty oraz wiarygodności zgłaszanych/ujawnianych informacji), tj. jeśli będzie miał uzasadnione podejrzenie naruszenia prawa bądź przekonanie, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest konieczne do ujawnienia danego naruszenia prawa. Równocześnie osoba, która poniosła szkodę w związku z nieuzasadnionym zgłoszeniem, będzie mogła żądać odszkodowania lub zadośćuczynienia.
4. Organy publiczne wyznaczone do podejmowania działań następczych będą miały możliwość wydawania sygnalistom zaświadczeń o podleganiu ochronie przewidzianej w ustawie w terminie 1 miesiąca (przy rezygnacji z odebrania od zgłaszającego oświadczenia złożonego pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania, że informacja o naruszeniu prawa była prawdziwa w momencie dokonania zgłoszenia). Organem przyjmującym zgłoszenia zewnętrzne oraz udzielającym sygnalistom wsparcia będzie Rzecznik Praw Obywatelskich.
5. Katalog obszarów dotyczących zgłoszeń naruszenia prawa (działań lub zaniechań niezgodnych z prawem lub mających na celu obejście prawa), w ramach których sygnaliści zostaną objęci ochroną prawną, ma obejmować: obszar korupcji i naruszenia z zakresu prawa pracy. Nie znalazł się w nim ostatecznie handel ludźmi. Zostały ponadto doprecyzowane wolności i prawa człowieka oraz obywatela, jako konstytucyjne i występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej.

Jakie sankcje grożą pracodawcom za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących sygnalistów?

Podmioty, które nie przyjęły wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń muszą się liczyć z grzywną w wysokości 5 000 zł.

Sygnalista, który doświadczy działań odwetowych, będzie mógł wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie – minimalna wartość odszkodowania została określona na poziomie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku, tj. obecnie 7155,48 zł (wcześniejsza wersja projektu zakładała odszkodowania w wysokości minimum 12-krotności przeciętnej miesięcznej płacy).

Szczegółowych informacji i wsparcia w powyższym zakresie udziela Kancelaria Prawa Pracy Grant Thornton.